Voor hindoefamilies geldt dat ze een bijzondere band hebben met een hindoepriester, de pandit. Bij het sterven van een hindoe leest en bidt die met de familie. Binnen de hindoegemeenschappen in Nederland zijn de priesters niet vrijgesteld voor hun werkzaamheden. De meesten van hen hebben een baan en stellen zich in hun vrije tijd ter beschikking als pandit.

Hindoes geloven in het bestaan van een goddelijke bron, het Brahman. De Veda’s vormen de heilige geschriften.
Er bestaan twee (grote) stromingen in het hindoeïsme: de sanaatan dharma en de arya samaj. Circa 75% van de hindoes behoort tot de eerste stroming.

De sanaatan dharma, de orthodoxe stroming, kent Brahmaa, Vishnoe en Shiva als drie verschijningsvormen van God, die in de loop der tijden op aarde zijn verschenen. Zij besturen ten behoeve van het Brahman de kosmos en de aarde. De sanaatan dharma zien God enerzijds als een abstracte, onzichtbare en een allesomvattende God, maar die God is anderzijds ook aanwezig in tastbare beelden. Bij meditatie en bidden is het makkelijker om zich te concentreren op een beeld waarin God aanwezig is. Daarom hebben sanaatan dharma hindoes thuis een huisaltaar en tal van afbeeldingen en beelden van de goden.
Overigens zijn de sanaatan dharma ook weer onder te verdelen in de Brahmaanse orthodoxe stroming en de karma wadi. De eerste groep baseert zich nog wel sterk op het kastenstelsel en gaat ervan uit dat het priesterschap bij geboorte bepaald is. De tweede groep is van mening dat iedereen pandit kan worden, mits men daarvoor de kennis opdoet en leeft naar de regels.

De andere grote stroming is arya samaj, een meer moderne stroming gebaseerd op principes van emancipatie en ontwikkeling. Hier kunnen bijvoorbeeld ook vrouwen voorganger worden. De arya samaj vereren geen beelden en brengen ook geen offers bij beelden. Zij gaan ervan uit dat er één god is, Brahman en dat God in alle mensen aanwezig is.
Voor beide stromingen zijn de rituelen om de goden, resp. God, te danken van belang. Globaal gesteld kan men zeggen, dat bij de arya samaj meer nadruk ligt op de gebeden en het lezen van de heilige boeken dan op het uitvoeren van de verschillende ingewikkelde handelingen die bepalend zijn voor de sanaatan dharma.

Reïncarnatie

Reïncarnatie (wedergeboorte) staat centraal in het leven van alle hindoes. De mens is opgenomen in een cyclus van leven en dood die zich telkens weer herhaalt. Uiteindelijk kan de hindoe zijn bestemming vinden door op te gaan in het eeuwig goddelijke (het Brahman). Hindoes geloven dat na de dood elk mens verantwoording moet afleggen voor zijn daden en dat God beloont wie goed geleefd heeft. Door goed gedrag (het uitvoeren van religieuze en sociale plichten, bidden en mediteren) kan de hindoe dus zijn volgende leven beïnvloeden.

Stervensbegeleiding

In de laatste uren leest en bidt de pandit met een stervende en zijn familie. Er wordt een offervuurtje met geurige kruiden gebrand. De pandit leest voor uit de heilige boeken en gaat voor in gebed. Soms wordt ook samen gezongen.
Bij de sanaatan dharma druppelt de pandit water op de tong van de stervende, symbool van het leven brengende water van de rivier de Ganges, en bindt een koordje om de hals of pols. Dat koordje mag niet meer verwijderd worden.

Rouw

Kort na het overlijden brengt men de dode meestal over naar een uitvaartcentrum, waar men de faciliteiten heeft om rituelen uit te voeren, zoals een speciale afzuigkap, zodat er volgens de religieuze gebruiken vuuroffers gebracht kunnen worden.
De overledene wordt gewassen en verzorgd door de directe familieleden. De dode wordt netjes aangekleed en goed verzorgd. Een man krijgt een pak aan, een vrouw wordt gekleed in een traditionele sari. Het is belangrijk dat de nabestaanden een mooie herinnering aan de overledene kunnen behouden.
Bij de traditionele hindoes scheert de pandit bij de man het hoofdhaar op een klein plukje op de kruin na. Vervolgens wordt het hoofd bedekt met een tulband. Bij een vrouw worden de haren losgekamd en wordt een sluier voorgedaan. Religieuze voorwerpen en heilige koordjes mogen niet worden verwijderd.

Met het overlijden gaat voor de directe familie een periode van verschillende voorschriften in. Voor alle hindoes geldt dat zij een bepaalde periode, die langer of korter kan duren, vegetarisch eten en geen alcohol nuttigen. Men draagt zwarte of zwart met witte rouwkleding, geen sieraden of make-up. Voor de sanaatan dharma met name is het ook van groot belang dat het huis van de overledene zeer schoon wordt gehouden. De vloer moet regelmatig gedweild worden. Stofzuigen of vegen mag niet, omdat men bang is dat de geest van de overledene kan verdwijnen. Om die reden mag men ook niet koken of een vuurtje maken. Voor de directe familieleden wordt door anderen eten meegebracht. Deze regels gelden niet voor de arya samaj, die niet geloven in de aanwezigheid van de geest van de dode.

In het rouwcentrum wordt het rouwbezoek georganiseerd. Doorgaans stuurt men geen rouwkaarten, maar wordt het overlijden bekend gemaakt via de radio.

Tijdens het rouwbezoek is de kist open. Bij het hoofdeinde staat een speciaal kaarsje (diyaa), een klein aardewerken bakje met gesmolten boter (ghi): symbool van zuiverheid en licht. Men bidt, er worden toespraken gehouden. Aan het einde loopt iedereen langs de kist. Het tonen van verdriet is heel gewoon: mannen en vrouwen geven hun emoties de vrije loop.

De dagen na het rouwbezoek in het rouwcentrum gaan de mensen in groten getale op rouwbezoek bij de nabestaanden thuis. De stoelen staan in een kring langs de muur. Omdat dit vaak veel problemen oplevert i.v.m. de kleine behuizing, huurt men soms ook wel meerdere malen het rouwcentrum af om daar al het rouwbezoek te ontvangen.

Crematie

Hindoes geven de voorkeur aan crematie omdat het de snelste manier zou zijn om het lichaam terug te laten keren naar de ‘bron’. Liefst ook zonder kist. Het is voor de nabestaanden belangrijk om zelf het dode lichaam te zien branden. Het is de oudste zoon die de brandstapel aansteekt of in de Nederlandse situatie symbolisch het vuur ontsteekt. De as dient zo snel mogelijk uitgestrooid te worden, bij voorkeur boven stromend water. Op de dag van de crematie komt de pandit naar het huis van de naaste familie om hen te helpen met de voorbereidingen voor de crematieplechtigheid. Het is belangrijk dat iedereen zo rein mogelijk aan de plechtigheid deelneemt. Bij de sanaatan dharma is het gebruikelijk dat een zoon, of een andere man uit de familie, zijn hoofdhaar afscheert om bij de uitvaart te kunnen optreden als offeraar. Als een vrouw weduwe is geworden, wordt ook voor haar een speciaal ritueel uitgevoerd om haar overgang van getrouwde vrouw naar weduwe te benadrukken.

Voor de crematie vindt eerst nog in het rouwcentrum een plechtigheid plaats voor de familie. Bij de arya samaj ligt hierbij de nadruk op het voorlezen van teksten, het reciteren van voorgeschreven mantra’s en een persoonlijk afscheid van de dode. De sanaatan dharma volgen een meer uitgebreid ritueel.

Vervolgens gaat men naar het crematorium. Als het enigszins mogelijk is zal de lijkwagen en de stoet volgauto’s nog eenmaal langs het huis van de overledene rijden.
Bij aankomst bij het crematorium voeren de sanaatan dharma een speciale handeling uit: het afscheid van de aarde. De kist wordt op een laken geplaatst. De dragers, zonen en mannen uit de familie, tillen de kist op en zetten deze na enkele passen weer neer. Dat gebeurt vijf keer.
De antyestisamskara, de crematieplechtigheid, kent tal van rituelen met vuur, wierook en kruiden en is met name bij de sanaatan dharma een langdurige aangelegenheid. De hindoes van de arya samaj-stroming beperken zich veelal tot gebeden en het aansteken van een klein kaarsje in een schaaltje.
Er wordt ook wel gezongen, bijv. het lied ‘Jai Jaga disehare’, waarvan de tekst vaak ter plaatse wordt uitgedeeld. Soms worden er ook cd’s gedraaid met de lievelingsmuziek van de overledene, met traditionele en religieuze liederen.

Aan het einde van de plechtigheid strooien de directe nabestaanden bloemblaadjes en geurige kruiden over de dode. Ze besprenkelen de gestorvene met geurig water en brengen de dode een laatste groet. Vervolgens gaan op deze wijze alle aanwezigen langs de kist. Daarbij kunnen de emoties, zowel bij vrouwen als bij mannen, hoog oplopen, zeker als aansluitend de kist gesloten wordt.

Na afloop van de ceremonie gaan de aanwezigen naar huis. Voor de directe familie volgt nog een laatste plechtigheid, tijdens welke men de lijkverbranding zelf in gang zet. De kist is open en men plaatst een diyaa (kaarsje) in de kist bij de dode. Onder het zeggen van mantra’s en het lezen van teksten door de pandit wordt op deze manier symbolisch het vuur ontstoken. Vervolgens wordt de dode direct de oven ingeschoven.

Tot slot volgt voor de arya samaj na afloop van de crematie een zuiveringsceremonie, gehouden in het huis van de overledene of in het huis waar deze ziek is geworden. Daarmee is voor hen de zorg voor de dode beëindigd. De arya samaj zijn van mening dat iemand zelf verantwoordelijk is voor zijn daden en daar verantwoording voor moet afleggen. De familie kan daar na de dood niets meer aan doen.

Dat is weer anders bij de sanaatan dharma. Na de crematie volgen voor de sanaatan dharma twaalf of dertien dagen van strenge rouw voor de hele familie. De familie leest uit de heilige boeken, die levenslessen meegeven en troost bieden. Aan het einde van de periode worden offers gebracht. De sanaatan dharma geloven dat zij via het brengen van offers voor de dode hem of haar kunnen helpen en omgekeerd ook hulp kunnen afsmeken. Enige tijd na de crematie verzamelt de familie zich om de as te verstrooien. Daarbij wordt meestal gekozen voor verstrooiing op de Noordzee, alhoewel ook as verstrooid wordt op andere plaatsen boven water. De gedachte is dat alle wateren op aarde met elkaar in verbinding staan en dat zo de as van de overledene ook opgenomen wordt in de heilige Ganges. In Nederland is inmiddels ook een apart strooiveld, ingericht volgens de hindoeïstische beginselen ten aanzien van de eeuwige cyclus van ontstaan en vergaan, geboorte en wedergeboorte. Hier kan de as verstrooid worden boven stromend water, zwarte aarde of in de lucht.